اجتناب از غفلت روشنفکرانه حافظ سلامت روان است

به گزارش خبرنگار مهر، برنامه «چراغ» شبکه ۵، در هفته جاری میزبان خانم امیری یکی از اساتید محترم دانشگاه، مشاور، روانشناس، دارای بیش از ده سال سابقه تجربه مشاوره در حوزه خانواده و زنان و همچینن کارشناس ارشد روانشناسی شخصیت بود.

«امیری» با اشاره به مبحث فیزیولوژی انسان و دو نوع لذت آنی و دائمی در بدن، قائل شد پیامدهای استفاده از پوشش‌های بدن نما و محرک، آسیب زاست و آسیب‌پذیری در بحث لذت آنی می‌گنجد؛ یعنی وقتی که خانمی با پوششی خاص در جامعه حضور پیدا می‌کند به لذت آنی و میلش توجه می‌کند. حال این لذت آنی سبب می‌شود که رضایت و خرسندی دائمی اتفاق نیفتد. بعبارتی اگر بخواهیم از منظر بحث فیزیولوژی بررسی کنیم، می‌توان گفت مدار لذت آنی در بدن انسان به این صورت است که وقتی فرد در مدار لذت آنی وارد می‌شود دپامین در سلول‌ها ترشح می‌شود سپس این ماده شیمیایی سلول‌های عصبی یا همان نورون‌ها را تحریک می‌کند. دُپامین و این تحریک کردن تا جایی پیش می‌رود که فرد احساس می‌کند سلول‌های عصبی بدنش برای خودشان یک حفاظتی ایجاد می‌کنند تعداد گیرنده‌های عصبی را کم می‌کنند که دیگر تحریک نشوند. در نتیجه آن فرد یا باید لذت بزرگ‌تری را تجربه کند یا اینکه نوع لذت تغییر کند. لذا این امر مستلزم این است که فرد نه تنها پا را از حریم قبلی خویش فراتر بگذارد بلکه رفتارهای دیگری هم ممکن است اتفاق بیفتد تا آن تحریک و لذت تکرار شود. پس این لذت چیزی نیست که فرد بتواند آن را سرکوب کند یا بر آن سرپوش بگذارد. این نشان دهنده بروز آسیب‌هایی برای فرد است از جمله تنوع طلبی، چرا که پا را از حد اعتدال فراتر گذاشته است. به عنوان مثال همانطور که بعضی وقت‌ها کارشناسان در بحث اعتیاد مطرح می‌کنند وقتی فردی معتاد می‌شود از همان دوز قبلی و مقدار اولیه دیگر احساس خوب و رضایت بخشی به او دست نمی‌دهد. بلکه باید میزان آن مواد را بالا ببرد یا نوع مواد را تغییر دهد. خب این یک سیستم لذت آنی در بدن انسان هست.

وی افزود: نوع دیگری از لذت، لذت دائمی است، سیستم احساس خرسندی و رضایت در لذت دائمی، متفاوت است و آن ترشح سروتونین هست که وقتی در بدن ترشح می‌شود، سلول‌های عصبی را مثل دوپامین تحریک نمی‌کند. اتفاقاً جلوی آن‌ها را گرفته و مهارشان می‌کند و با ایجاد آن مهار یک لذت به انسان دست می‌دهد. این همان حالت مراقبه و خویشتن‌داری است که احساس لذت و رضایتمندی طولانی‌تر برای فرد دارد. اما آنچه سبب می‌شود که فردی از ترشح سروتونین لذت دائمی را نداشته باشد، ترشح دوپامین است که اجازه نمی‌دهد. لذت آنی، یعنی لذت کوتاه و مقطعی، انسان بعضی وقت‌ها عجول است، زود می‌خواهد آن لذت را داشته باشد. برای همین این سیستم را به این سمت می‌برد که دوپامین تقویت بشود.

این روانشناس خاطر نشان کرد: در بحث لذت‌ها، خانم‌ها از منظر توجه، توجه‌شان به احساس لذت دائمی و خرسندی بیشتر هست و آقایان لذت آنی. از سویی کنترل غریزه‌ی جنسی برای خانم‌ها نسبت به آقایان راحت‌تر هست. پس با توجه به اینکه خانم‌ها خرسندی و یک حالت تعهد و لذت دائمی را جست‌وجو می‌کنند، کنترل بیشتری روی بحث غرایز جنسی دارند، بعد وقتی که وارد مدار لذت آنی بشوند آسیب‌پذیری‌هایشان بیشتر می‌شود، این نگاه به خانم‌ها وقتی با اهمیت‌تر می‌شود که از خانم‌ها توقع داریم که یک مقدار این بحث را به عهده بگیرند. البته این بحث تماماً مسئولیتش بر دوش خانم‌ها نیست، آقایان هم حتماً در این مسئله باید وظایف خاص خودشان را انجام بدهند. اگر زنان به لذات آنی بپردازند این امر احساس رضایت و خرسندی دائمی برای آنان در پی ندارد، ندانستن این نکته به اضافه‌ی عدم آگاهی از مسائل آسیب‌زا سبب می‌شود که ما آن چیزی که دم دست هست، یعنی لذت آنی را انتخاب کنیم تا اینکه بخواهیم تأمل کنیم و به یک لذت پایدار فکر کنیم.

امیری که بیش از ۱۰ سال سابقه مشاوره دارد ادامه داد: یک مراجعه‌ای داشتم در سال‌های گذشته، یک آقا و خانم بودند که به مرکز مشاوره مراجعه کردند، آقا در صحبت‌هایش بیان می‌کرد که از نوع پوشش خانمش رضایت ندارد و این پوشش از ابتدایی که حالا با هم ازدواج کرده بودند خیلی کمرنگ‌تر شده بود و آن روزی که پیش من آمدند با همان نوع پوششی که خانم داشت و وقتی در مورد این مسئله صحبت می‌کردیم، خانم این اعتراض و ناراحتی همسرش رو مورد توجه قرار نمی‌داد. در جلساتی که گذشت و در جلساتی که به صورت خصوصی با خانم صحبت کردیم، خانم بیان کرد که من آگاه هستم که پوششم کمرنگ شده و می‌دانم از اول ازدواج، این اتفاق افتاده است، اما یک تصمیمی دارم، یک فکری دارم، این‌که می‌خواهم با کمرنگ کردن پوششم، این حساسیت شوهرم را کمرنگ کنم و عادی‌سازی کنم. من در مورد عادی‌سازی این مثال را خدمتشان گفتم؛ فرض کنید من امروز یک غذای خیلی حجیم و سنگینی را خوردم، می‌توانید شما به من بگویید که خانم امیری، پس تا یک چهار پنج روز دیگر شما اصلاً نیاز به غذا ندارید؟ چون بعد از مدتی دوباره من گرسنه می‌شوم این چرخه نیاز و رفع، یک چرخه دائمی هست که وجود دارد، من نمی‌توانم بگویم که الان به علت این‌که آن عادی‌سازی اتفاق افتاده، پس آن نیاز به غرایز کاملاً إرضاء می‌شود و نیاز به رفع آن وجود ندارد. این یک چرخه طبیعی و غریزی است.

این روانشناس و مشاور خانواده یادآور شد: اینکه ادعا می‌شود که در غرب همه چیز عادی است و هیچ مشکلی هم نیست، واقعیت ندارد. الان آن چیزی که در غرب مشاهده می‌شود حتی در روابط به صورت خیلی معمولی خانم‌ها و آقایان هم تأثیر گذاشته و نوع رابطه جنسیشان را تغییر داده، آن چیزی که بین زنان و مردان اتفاق می‌افتد، آن فرآیندهای طبیعی و معمولی نیست. ناهنجاری‌هایی که در مسائل جنسی دیده می‌شود، بحث ناهنجاری‌هایی که حتی بین همنجس‌بازان اتفاق می‌افتد، تا جایی جلو می‌رود که به مسائل جنسی بین انسان و حیوان هم می‌رسد. پس این لذت وقتی که در جای خودش و در چارچوب درست ارضا نشود، معلوم نیست تا کجا پیش¬روی کند و این سبب یک سری آسیب‌ها می‌شود؛ هم آسیب‌هایی برای خود زنان، هم برای مردان، هم برای بحث خانواده، هم برای همه‌ی کسانی که در جامعه به هرحال زندگی می‌کنند روی بحث‌های تربیتی فرزندانشان، روی تعاملات اجتماعیشان، این آسیب‌پذیری جلو می‌رود و شدت می‌گیرد. این آسیب پذیری به گونه¬ای پیش خواهد رفت که دیگر هیچ حد و مرزی نمی¬توان برای آن قائل شد. پس انسان در روابط خود با دیگر افراد باید این حد و حدود همیشه را رعایت کند، فرقی نمی‌کند که تو مثل خواهر من مثل دخترم، این مثل بودن، نشان از عینیت و واقعیت ماجرا نیست، مثل و مانند را نمی‌توانیم این طور معنا کنیم.

وی افزود: همچنین اینکه برخی نسبت به امر به معروف و نهی از منکر ابراز ناراحتی می‌کنند می‌توان گفت هر احساس ناخوشایندی به منزله آسیب نیست، این احساس ناخوشایند است، چون آسیب پیامدهای درازمدت دارد، برای مثال وقتی پلیس فردی را جریمه می‌کند، بعید است کسی خوشحال شود، آن احساس اولیه‌، احساس ناخوشایند است که چرا جریمه شدم، اما پیامدش این است که از یک آسیب بزرگ‌تر جلوگیری می‌کند. خیلی وقت‌ها قانون‌هایی که در جامعه‌ی بشری، - حتی قانون‌هایی که مدون شده و گذاشته شده برای جلوگیری از آن فرآیند یک لذت آنی است که در آن تأمل و تفکر وجود نداشت، پس ممکن است هیجان در آن وجود داشته باشد. هیجان، لذت، ولی پشت آن یک آسیب است. یا یک مثال دیگر؛ مثلاً مادری که حالا می‌بیند کودکش لبه پله قرار گرفته است فریاد می‌زند. خب بچه می‌ترسد، یک احساس بدی را هم برای او ایجاد کرده است ولی از یک آسیب بزرگ‌تر دارد جلوگیری می‌کند. پس اگر ما این‌طوری نگاه کنیم هر شرایطی که برای من احساس ناخوشایند ایجاد بکند و جلوی لذت آنی من را بگیرد پس آسیب است، نه اینطور نیست. این یک احساس ناخوشایند است برای جلوگیری از یک آسیب بزرگ‌تر.

این روانشناس و مشاور حوزه خانواده در بخش دیگری از گفتگویش اشاره کرد: طبق نظریه روانشناس‌ها دو نوع تفکر داریم تفکر عینی، تفکر انتزاعی. تفکر عینی یعنی آنچه که می‌بینیم، آنچه که می‌شنویم، آنچه حس می‌کنیم، لمس می‌کنیم اطلاعات ورودی به مغز ما، که ملموس باشد خب وقتی که در سن نوجوانی نزدیک می‌شویم و وارد حیطه‌ی نوجوانی می‌شویم تفکر انتزاعی شکل می‌گیرد. یک مثال ساده برای شما بزنم مثلاً شما می‌خواهید به یک کودک ۵ ساله مفهوم عدالت را آموزش بدهید چه کار می‌کنید؟ می‌گوید مامان عدالت یعنی چه؟ مادر می‌گوید: تو با خواهر دوقلویت هم سن هستید هم وزن هستید یک سیب می‌آورم از وسط نصف می‌کنم مساوی بین شما تقسیم می‌کنیم. عینی مفهوم عدالت را متوجه می‌شود. ولی آیا لازم است مثلاً به یک فردی که وارد سن نوجوانی شده یا یک بزرگسال در مورد بحث عدالت چنین توضیحی بدهید؟ نه. وقتی می‌گوئید؛ عدالت، به هر حال آن کدها، آن پیوستگی‌ها و ارتباط‌ها، می‌آید، آن چهارچوب در ذهنش تشکیل می‌شود. حالا در مورد آسیب هم همین‌طور، وقتی ما می‌گوئیم ممکن است این مسئله آسیب برساند، به همه است، به افراد به خانواده‌ها به سایر همجنس‌ها یا حتی غیر هم‌جنس‌هایتان، می‌گویند مگر ما دست کسی رو شکستیم؟ ما طرف را کشتیم؟ آسیب زدیم؟ بله، آسیب عینی نیست. ولی آن چیزی که می‌ ببینیم، آسیبی است که روی تفکرش، احساسش، هیجاناتش، روی ارزش‌های آن فرد وارد می‌شود و اثر می‌گذارد.

نکته آخری که امیری در این گفتگو اظهار داشت پیرامون نقش مردان در اینخصوص بود. وی خاطرنشان کرد: وظیفه و نقش آقایان، در به حداقل رساندن این آسیب¬ها، نقش حمایت است، همان که در تعالیم دینی ما به غیرت تعبیر می‌شود، آن هم یک غیرت خوب. ببینید یک خانم از یک آقا حمایت می‌خواهد، حمایت اجتماعی، اقتصادی، خانوادگی، روانی، آقایان با بحث حمایت می‌توانند این مسئله را بهرحال کمک کنند و به آن بپردازند-این را می‌توانند برای محارم خودشان انجام بدهند اما در جامعه برای همکار، برای خانمی که دارد از خیابان رد می‌شود و … هم، نقش خودش را بپذیرد، نقش مرد مدیریت و کنترل نگاهش است. پس اگر هرکس مسئولیت و نقش خودش را بپذیرد ما به سمت سلامت روان و عفاف و حریم‌ها می‌رسیم. بنابراین قدم اول اینکه هرکسی نقش خودش را و مسئولیت خودش را بپذیرد، دوم، حفظ حریم‌هایی که خداوند تعیین کرده به هر حال او خالق بشر است. و اشتباه نمی‌کند، بهتر از هرکسی ما را می‌شناسد. دچار غفلت روشن‌فکرانه نشویم و به خالقمان که ما را آفریده و توصیه کرده به حفظ حریم‌ها، اعتماد کنیم.

لازم بذکر است برنامه تلویزیونی چراغ در فصل سوم، در روزهای یکشنبه و سه شنبه حوالی ساعت ۲۱ از شبکه ۵ سیما به روی آنتن می‌رود و هر هفته یک چالش را مورد بحث و گفتگو قرار می‌دهد.